Nhật Bản là đối tác chiến lược trong chuyển dịch năng lượng Việt Nam 

Bối cảnh chuyển dịch năng lượng và yêu cầu đổi mới 

Việt Nam đang ở giai đoạn bùng nổ về nhu cầu năng lượng. Theo báo cáo của B&Company, tổng công suất phát điện năm 2024 đạt 84.360 MW, tốc độ tăng trưởng bình quân 5%/năm trong giai đoạn 2020–2024. Cơ cấu năng lượng vẫn phụ thuộc nhiều vào nhiên liệu hóa thạch khi than chiếm 33%, dầu khí 10%, thủy điện 28%, song năng lượng tái tạo (điện gió và mặt trời) đã tăng lên 27%. 

Các chuyên gia cảnh báo nhu cầu điện có thể tăng 12%–13% trong năm 2025 do công nghiệp hóa và đô thị hóa nhanh chóng. Chính phủ vì vậy phải gấp rút đẩy mạnh các dự án điện mới và đưa ra những cơ chế thuận lợi. Báo cáo của S&P Global cho biết Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh nhu cầu sử dụng điện gia tăng, đồng thời cam kết tạo cơ chế thông thoáng, ổn định để thu hút đầu tư năng lượng. 

Chính sách định hướng và cam kết phát triển bền vững 

Trong bối cảnh đó, Việt Nam đã ban hành Quy hoạch Điện VIII (PDP8) từ tháng 5/2023 với mục tiêu tăng tỷ trọng năng lượng tái tạo lên trên 50% vào năm 2030 và gần 70% vào năm 2050. Những điều chỉnh năm 2025 tiếp tục nhấn mạnh việc mở rộng lưới điện 500kV, xây dựng hệ thống 220kV tự vận hành và đặt mục tiêu xuất khẩu tới 10.000 MW điện vào năm 2030. 

Nhằm khuyến khích nhà đầu tư, Chính phủ ban hành Nghị định 58/2025/NĐ‑CP – văn bản hướng dẫn Luật Điện lực về phát triển năng lượng tái tạo. Nghị định này miễn phí sử dụng biển đến ba năm, giảm 50% trong 9–12 năm tiếp theo và miễn tiền thuê đất trong giai đoạn xây dựng đối với các dự án gió, mặt trời và năng lượng mới. Ngoài ra, các hộ gia đình lắp đặt điện mặt trời áp mái dưới 100 kW không phải đăng ký kinh doanh và được bán lại 20 % lượng điện dư. Nhờ cơ chế ưu đãi, hàng loạt nhà đầu tư nước ngoài, đặc biệt là Nhật Bản, đang đẩy mạnh rót vốn vào năng lượng sạch tại Việt Nam. 

Vốn đầu tư và xu hướng chuyển dịch 

Nhật Bản là một trong những nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất tại Việt Nam. Tính đến cuối năm 2023, vốn FDI lũy kế của Nhật Bản đạt gần 63 tỷ USD, đứng thứ ba sau Hàn Quốc và Singapore; riêng vốn đăng ký mới năm 2023 gần 7 tỷ USD. Lĩnh vực năng lượng chiếm khoảng 7 tỷ USD, xếp thứ hai sau sản xuất chế biến. Sau khi PDP8 được ban hành, nhiều dự án lớn được công bố, đưa tổng giá trị đầu tư mới từ Nhật Bản vào năng lượng lên tới 20 tỷ USD. 

Đà tăng này phản ánh việc các doanh nghiệp Nhật Bản chuyển dịch khỏi mô hình đầu tư ngắn hạn sang tập trung vào phát triển bền vững. Ngày càng nhiều doanh nghiệp Nhật Bản coi Việt Nam là thị trường chiến lược, nhờ dân số trên 100 triệu người, nhu cầu tiêu dùng lớn và các chính sách khuyến khích đầu tư. 

Động lực và nhu cầu từ phía Nhật Bản 

Theo báo cáo của Sumitomo Mitsui Banking Corporation (SMBC), lượng tiền mặt và tiền gửi của các doanh nghiệp Nhật Bản đang ở mức kỷ lục và xu hướng chuyển từ tiết kiệm sang đầu tư đang tăng lên. Ông Abe Ryota (SMBC) cho biết các doanh nghiệp Nhật nhận thấy cơ hội lớn tại Việt Nam, đặc biệt ở lĩnh vực năng lượng tái tạo, hạ tầng xanh và bất động sản công nghiệp. Mặt khác, sự già hóa dân số và thiếu hụt nhân lực chất lượng cao tại Nhật khiến nhiều tập đoàn tìm tới ASEAN để mở rộng sản xuất, tìm kiếm nhân sự và tham gia vào quá trình chuyển đổi số. Do đó, nhu cầu đầu tư ra nước ngoài của Nhật sẽ tiếp tục mạnh mẽ, trong đó Việt Nam là điểm đến hàng đầu. 

Nhật Bản cũng là quốc gia cung cấp ODA lớn nhất cho Việt Nam và tham gia sáng kiến Cộng đồng Không Phát Thải châu Á (AZEC) nhằm thúc đẩy giảm phát thải. Khảo sát của JETRO năm 2024 cho thấy 62 % doanh nghiệp Nhật Bản tại Việt Nam đánh giá thị trường này còn nhiều dư địa tăng trưởng. Đây là nền tảng vững chắc để dòng vốn Nhật tiếp tục chảy vào các dự án năng lượng và hạ tầng bền vững. 

Những dự án tiêu biểu của nhà đầu tư Nhật Bản trong ngành năng lượng Việt Nam 

Các tập đoàn Nhật Bản đang tham gia đa dạng dự án, từ năng lượng tái tạo, LNG đến xử lý chất thải. Dưới đây là bảng tóm tắt một số dự án nổi bật: 

Những dự án trên cho thấy các tập đoàn Nhật Bản không chỉ đầu tư vốn mà còn chuyển giao công nghệ hiện đại trong lĩnh vực sinh khối, LNG, xử lý chất thải và năng lượng tái tạo. Sumitomo Forestry hợp tác với doanh nghiệp Việt Nam phát triển rừng tràm và sử dụng phụ phẩm để sản xuất điện. Tập đoàn Chitose kết hợp xây dựng khu công nghiệp sinh thái với hệ thống xử lý nước thải và sản xuất phân hữu cơ – mô hình kinh tế tuần hoàn đang được khuyến khích. Nhiều dự án LNG như mỏ Lô B, nhà máy O Mon II, Quảng Ninh hay Thái Bình cũng được các tập đoàn Mitsui, Tokyo Gas và Marubeni triển khai. 

Bên cạnh đó, S&P Global ghi nhận nhiều công ty Nhật đang tham gia xây dựng các nhà máy điện tái tạo quy mô lớn như Tokyo Gas đầu tư nhà máy điện LNG trị giá 2 tỷ USD ở Thái Bình và Shizuoka Gas mua cổ phần nhà máy điện mặt trời tại Ninh Thuận. Những dự án này góp phần nâng cao năng lực cung cấp điện và hướng tới mục tiêu giảm phụ thuộc vào than đá. 

Lợi thế của Việt Nam trong mắt nhà đầu tư Nhật Bản 

Nguồn tài nguyên dồi dào và vị trí chiến lược 

Việt Nam nằm trong khu vực băng nắng mạnh với trung bình 2.000–2.500 giờ nắng mỗi năm ở miền Nam và Nam Trung Bộ. Các tỉnh như Bình Thuận, Ninh Thuận, Long An, Đồng Tháp có bức xạ mặt trời cao, phù hợp để phát triển điện mặt trời quy mô lớn. Bờ biển dài trên 3.200 km tạo tiềm năng lớn cho điện gió, đặc biệt là gió ngoài khơi. Điều này giúp Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn cho các nhà đầu tư mong muốn phát triển điện gió, mặt trời và sản xuất hydro xanh. 

Long An, tỉnh giáp thành phố Hồ Chí Minh, đang nổi lên như điểm sáng về thu hút đầu tư năng lượng sạch. Bài viết của B&Company cho biết tỉnh có lợi thế giao thông gần các cảng biển, sân bay quốc tế và hệ thống đường cao tốcb-company.jp. Long An đang phát triển 51 khu công nghiệp với hạ tầng sẵn sàng cho năng lượng sạch và hệ thống xử lý nước thải tập trungb-company.jp, tạo môi trường thuận lợi cho các dự án năng lượng tái tạo và xử lý chất thải. 

Thị trường tiêu thụ lớn và chính sách hỗ trợ 

Với dân số hơn 100 triệu người và mức tăng trưởng GDP ổn định 6% – 7%/năm, nhu cầu điện của Việt Nam ngày càng cao. Bộ Kế hoạch và Đầu tư ước tính cứ 1 % tăng trưởng GDP sẽ kéo theo mức tiêu thụ điện tăng 1,5%. Sự thiếu hụt nguồn cung (sản lượng điện chỉ tăng 5 %/năm) tạo cơ hội cho các nhà đầu tư phát triển dự án mới và bán điện thương mại. Các ưu đãi về thuế, miễn phí sử dụng đất và cam kết mua điện dài hạn của Nhà nước cũng là yếu tố thu hút nhà đầu tư. 

Quan hệ đối tác sâu rộng và chuyển giao công nghệ 

Việt Nam và Nhật Bản đang xây dựng quan hệ đối tác chiến lược toàn diện. Hợp tác không chỉ ở cấp chính phủ mà còn giữa các địa phương, doanh nghiệp và tổ chức phát triển. Việt Nam được đánh giá là thị trường có môi trường đầu tư thân thiện; thủ tục đang được cải tiến nhằm rút ngắn thời gian cấp phép và minh bạch hóa quy trình. Sự hỗ trợ từ Nhật Bản về vốn ODA, công nghệ và quản trị sẽ giúp Việt Nam phát triển các dự án LNG, hạ tầng điện và công nghệ lưu trữ năng lượng. Điển hình là việc Tokyo Gas, Sumitomo Forestry, Marubeni chuyển giao công nghệ sản xuất điện sinh khối, hệ thống lưu trữ pin hay mô hình khu công nghiệp sinh thái. 

Thách thức cần lưu ý 

Mặc dù tiềm năng rất lớn, nhà đầu tư Nhật Bản cũng đối diện với một số rào cản. Nhiều chuyên gia cảnh báo hạ tầng truyền tải và thu gom rác thải tại địa phương vẫn còn hạn chế, có thể gây chậm tiến độ triển khai dự án. Năng lực kỹ thuật trong nước chưa theo kịp yêu cầu công nghệ cao, dẫn tới phụ thuộc vào chuyên gia và thiết bị nhập khẩu. Ngoài ra, cạnh tranh giữa các tỉnh thành trong việc thu hút đầu tư ngày càng gay gắt, buộc địa phương phải liên tục cải thiện chính sách và cơ sở hạ tầng. 

Việc thay đổi chính sách đột ngột cũng khiến các doanh nghiệp quốc tế e ngại. Bộ trưởng Công Thương khẳng định cơ chế phải ổn định và rõ ràng, nếu thay đổi đột xuất sẽ khiến doanh nghiệp không thể huy động vốn để triển khai dự án. Do đó, Chính phủ cần duy trì tính nhất quán trong các quy định, đồng thời minh bạch về lộ trình giá điện và ưu đãi để thu hút dòng vốn dài hạn. 

Kết luận 

Việt Nam đang bước vào giai đoạn bùng nổ nhu cầu năng lượng và chuyển dịch mạnh mẽ sang các nguồn năng lượng sạch. Chính sách ưu đãi, tiềm năng tài nguyên và thị trường tiêu thụ lớn đã tạo sức hút mạnh mẽ đối với nhà đầu tư quốc tế, đặc biệt là Nhật Bản. Các dự án sinh khối, điện mặt trời, LNG và xử lý chất thải do doanh nghiệp Nhật triển khai không chỉ mang lại nguồn vốn mà còn giúp chuyển giao công nghệ và kinh nghiệm quản trị, góp phần hiện đại hóa ngành năng lượng Việt Nam. 

Tuy nhiên, để tận dụng tối đa cơ hội, Việt Nam cần tiếp tục cải thiện hạ tầng, nâng cao năng lực quản lý, bảo đảm tính ổn định của chính sách và thúc đẩy đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao.