M&A: Cơ hội phát triển hay rủi ro tiềm ẩn cho startup Việt Nam?

Trong một thế giới mà các xu hướng công nghệ và kinh doanh thay đổi nhanh chóng, các doanh nghiệp khởi nghiệp (startup) buộc phải liên tục điều chỉnh chiến lược phát triển của mình để thích nghi. Mua bán và sáp nhập (M&A) đã trở thành một trong những cách thức phổ biến, giúp các startup không chỉ mở rộng quy mô mà còn tối ưu hóa quá trình thoái vốn. Đặc biệt, với môi trường kinh tế Việt Nam phát triển mạnh mẽ và hệ sinh thái khởi nghiệp sôi động, M&A không còn là điều xa lạ. 

Bài viết này sẽ đi sâu vào phân tích các yếu tố liên quan đến M&A trong hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam, bao gồm lợi ích, rủi ro, thách thức và các chiến lược giúp các doanh nghiệp khởi nghiệp thành công khi lựa chọn con đường này. Từ những ví dụ thực tiễn trong thị trường Việt Nam, chúng ta sẽ cùng đi tìm câu trả lời cho câu hỏi: M&A có thực sự phù hợp cho các doanh nghiệp khởi nghiệp hay không?  

Bối cảnh M&A trong hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam

Trong những năm gần đây, thị trường M&A tại Việt Nam đã ghi nhận sự phát triển mạnh mẽ. Theo báo cáo của Công ty Chứng khoán VCBS, giá trị của các thương vụ M&A tại Việt Nam đạt 7,64 tỷ USD trong năm 2019, tăng 4,9% so với năm trước đó. Dù có sự suy giảm do đại dịch COVID-19 trong năm 2020, nhưng các chuyên gia vẫn kỳ vọng rằng thị trường M&A sẽ hồi phục và tiếp tục phát triển trong tương lai gần. 

Đối với các startup tại Việt Nam, M&A dần trở thành một lựa chọn hấp dẫn để thoái vốn hoặc mở rộng quy mô, thay thế hoặc kết hợp với việc phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO). Các thương vụ như VNG mua lại cổ phần của Telio, Go-Jek mua lại WePay, hay Sea Group mua lại Foody Corporation đều là những ví dụ minh họa rõ ràng về sức hút của M&A trong hệ sinh thái khởi nghiệp. Những thương vụ này cho thấy M&A không chỉ là một xu hướng, mà còn mang lại những cơ hội lớn cho cả các doanh nghiệp trong nước lẫn các nhà đầu tư quốc tế. 

Lợi ích của M&A đối với startup Việt Nam

1. Thoái vốn nhanh chóng

M&A là một con đường thoái vốn nhanh hơn so với IPO – một quá trình thường kéo dài và đòi hỏi nhiều điều kiện. Các nhà sáng lập và nhà đầu tư có thể nhanh chóng thoái vốn và chuyển sang các dự án mới. Ví dụ, startup công nghệ Focal Labs đã được Sendo mua lại vào năm 2018, chỉ ba năm sau khi thành lập, giúp các nhà sáng lập và nhà đầu tư thoát khỏi thị trường trong thời gian ngắn. 

2. Tiếp cận nguồn lực và thị trường mới

Khi thực hiện M&A, các startup có cơ hội tiếp cận với các nguồn lực lớn hơn, bao gồm tài chính, công nghệ, và thị trường mới. Điều này giúp họ mở rộng quy mô kinh doanh mà không cần phải xây dựng từ đầu. Ví dụ, Tiki đã mở rộng lĩnh vực kinh doanh sang bán vé sự kiện sau khi mua lại Ticketbox, từ đó mở rộng cơ sở khách hàng và lĩnh vực kinh doanh. 

3. Tăng cường năng lực cạnh tranh

M&A có thể giúp startup cạnh tranh mạnh mẽ hơn trên thị trường. Chẳng hạn, việc Go-Jek mua lại WePay đã giúp công ty này đối đầu trực tiếp với Grab trong mảng fintech tại Việt Nam, nhờ tận dụng được công nghệ và mạng lưới sẵn có của WePay. 

4. Tạo ra hiệu quả cộng hưởng (Synergy)

M&A còn giúp tạo ra sự cộng hưởng giữa các doanh nghiệp, mang lại giá trị lớn hơn cho cả hai bên so với việc hoạt động riêng lẻ. Ví dụ, VNG và Telio đã tận dụng thế mạnh của nhau sau thương vụ M&A, tạo ra sự cộng hưởng giữa công nghệ của VNG và mạng lưới phân phối B2B của Telio. 

Thách thức và rủi ro của M&A đối với startup Việt Nam

1. Khác biệt văn hóa doanh nghiệp

Sự khác biệt về văn hóa giữa hai doanh nghiệp có thể là trở ngại lớn nhất trong quá trình sáp nhập. Khi Grab mua lại Uber tại Đông Nam Á, họ đã gặp nhiều khó khăn trong việc tích hợp văn hóa doanh nghiệp của hai công ty, dẫn đến việc một số nhân viên của Uber rời khỏi công ty. 

2. Mất kiểm soát

Sau khi bán lại doanh nghiệp, các nhà sáng lập thường mất quyền kiểm soát đối với chiến lược và hướng đi của công ty. Điều này đặc biệt khó khăn đối với các nhà sáng lập startup, những người có tình cảm và gắn bó sâu sắc với doanh nghiệp mình đã gây dựng. Một ví dụ điển hình là sau khi bị Grab mua lại, đội ngũ quản lý Uber tại Việt Nam đã không còn khả năng quyết định về chiến lược phát triển của công ty. 

3. Định giá không phù hợp

Việc định giá chính xác giá trị của một startup, đặc biệt là các công ty chưa có lợi nhuận, luôn là một thách thức. Các nhà đầu tư và startup thường gặp khó khăn trong việc đồng thuận về giá trị thật sự của công ty, dẫn đến những tranh cãi trong quá trình đàm phán. 

4. Rủi ro pháp lý và quy định

M&A tại Việt Nam còn gặp phải những rào cản pháp lý phức tạp. Ví dụ, thương vụ Grab mua lại Uber tại Việt Nam đã phải đối mặt với một cuộc điều tra chống độc quyền từ Bộ Công Thương, gây ra nhiều khó khăn về mặt pháp lý. 

Các yếu tố cần cân nhắc khi thực hiện M&A

1. Thời điểm thích hợp

Việc chọn thời điểm thực hiện M&A là yếu tố cực kỳ quan trọng. Startup cần đánh giá kỹ lưỡng cả về tình hình tài chính nội bộ và điều kiện thị trường bên ngoài. Lấy ví dụ từ ELSA, startup công nghệ giáo dục này đã chọn thời điểm bùng nổ của thị trường edtech để gọi vốn từ quỹ đầu tư của Google, mở ra cơ hội cho các thương vụ M&A trong tương lai. 

2. Đối tác phù hợp

Việc chọn đúng đối tác trong M&A có thể tạo ra những cơ hội tăng trưởng vượt bậc cho startup. Ví dụ, thương vụ sáp nhập giữa Tiki và Ticketbox không chỉ giúp Tiki mở rộng danh mục sản phẩm mà còn tạo ra sự bổ sung hoàn hảo giữa hai doanh nghiệp. 

3. Giữ chân nhân tài

Nhân sự là tài sản quý giá nhất đối với các startup, đặc biệt là trong các ngành công nghệ. Khi thực hiện M&A, việc giữ chân các nhân tài chủ chốt là điều quan trọng. Ví dụ, sau khi VNG mua lại Telio, họ đã có các biện pháp cụ thể để giữ chân đội ngũ quản lý của Telio, đảm bảo sự ổn định trong hoạt động kinh doanh. 

4. Kế hoạch hậu sáp nhập (PMI)

Việc xây dựng một kế hoạch PMI chi tiết giúp đảm bảo quá trình chuyển giao diễn ra suôn sẻ sau M&A. Sau khi Grab mua lại Uber Eats tại Việt Nam, họ đã nhanh chóng triển khai các kế hoạch hậu sáp nhập, bao gồm việc tích hợp công nghệ và dữ liệu từ Uber Eats vào hệ thống của mình. 

Chiến lược thực hiện M&A thành công cho startup Việt Nam

Để thực hiện M&A thành công, các startup Việt Nam cần chú trọng vào việc xây dựng một đội ngũ M&A chuyên nghiệp, thực hiện due diligence kỹ lưỡng và tạo ra một kế hoạch truyền thông hiệu quả. Đơn cử, tập đoàn FPT, sau nhiều thương vụ M&A thành công, đã thành lập hẳn một bộ phận M&A để quản lý các giao dịch này. 

Bên cạnh đó, việc tích hợp văn hóa giữa hai doanh nghiệp là yếu tố quyết định sự thành công của một thương vụ M&A trong dài hạn. Các doanh nghiệp cần tập trung vào việc xây dựng các hoạt động nhằm tạo sự gắn kết giữa nhân viên hai bên. 

Kết luận

M&A là một chiến lược hữu hiệu cho các startup Việt Nam trong việc mở rộng quy mô và thoái vốn. Tuy nhiên, quyết định này cần được cân nhắc kỹ lưỡng dựa trên tình hình thực tế của doanh nghiệp và thị trường. Với một kế hoạch rõ ràng và chiến lược đúng đắn, các startup Việt Nam có thể tận dụng M&A để phát triển mạnh mẽ và bền vững trong tương lai. 

Thông tin về công ty ONE-VALUE  

ONE-VALUE là đơn vị tư vấn chiến lược kinh doanh, xúc tiến thương mại, đầu tư và M&A giữa doanh nghiệp Việt Nam và Quốc tế, đặc biệt là Nhật Bản.   

Dưới sự dẫn dắt của CEO Phi Hoa – người được vinh danh là gương mặt trẻ tiêu biểu dưới 40 tuổi, đại diện cho thế hệ lãnh đạo tương lai của Việt Nam và Nhật Bản nhân dịp kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao hai nước, ONE-VALUE thành công khẳng định vị thế dẫn đầu và mở rộng hoạt động tới 10 quốc gia trên thế giới, ghi dấu ấn với hơn 50 dự án thành công cho Chính phủ Nhật Bản, hợp tác cùng 1.000 tập đoàn kinh tế lớn và được nhiều tổ chức uy tín như MLIT, MIC, MOFA, NEDO, JETRO… tín nhiệm lựa chọn.  

ONE-VALUE sở hữu đội ngũ chuyên gia tư vấn giàu kinh nghiệm, am hiểu sâu sắc về thị trường Việt Nam và Nhật Bản. Không chỉ cung cấp các giải pháp tư vấn chiến lược toàn diện, mà ONE-VALUE còn cam kết sẵn sàng chia sẻ rủi ro, đầu tư và đồng hành cùng doanh nghiệp trong quá trình triển khai.  

ONE-VALUE tự hào là cầu nối tin cậy, giúp các doanh nghiệp vượt qua rào cản văn hóa và pháp lý, xây dựng mối quan hệ hợp tác bền vững và cùng nhau phát triển.