Ngành năng lượng tái tạo (NLTT) Việt Nam đã trải qua một cuộc cách mạng ngoạn mục trong vòng chưa đầy một thập kỷ. Từ một lĩnh vực bị thống trị bởi các doanh nghiệp nhà nước và một vài tập đoàn năng lượng quốc tế lớn, thị trường đã chứng kiến sự nổi lên mạnh mẽ của các doanh nghiệp tư nhân trong nước. Sự bùng nổ của các cơ chế giá ưu đãi (FIT) đã tạo ra một thị trường phân mảnh cao độ, với hàng trăm nhà phát triển lớn nhỏ tham gia vào lĩnh vực điện mặt trời và điện gió.
Tuy nhiên, khi Việt Nam chuyển sang kỷ nguyên hậu FIT, với những thách thức về hạ tầng lưới điện, áp lực giảm giá mua điện từ Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), và mục tiêu Net Zero vào năm 2050 đầy tham vọng, hoạt động Mua bán và Sáp nhập (M&A) đã vươn lên trở thành cơ chế tài chính và tái cấu trúc then chốt. M&A không chỉ là một giao dịch tài chính, mà còn là công cụ chiến lược giúp doanh nghiệp Việt Nam nâng cao khả năng quản trị, tiếp cận vốn, công nghệ quốc tế, đồng thời thúc đẩy quá trình củng cố thị trường để kiến tạo nên những “nhà vô địch” năng lượng tái tạo mang tầm quốc gia.
Mục lục
M&A: Động lực củng cố thị trường và thay đổi vai trò doanh nghiệp
Trong thời kỳ FIT, ONE-VALUE đã chứng kiến hàng loạt doanh nghiệp Việt Nam, nhiều công ty không có kinh nghiệm trước đó về phát triển tài sản điện lực, tận dụng khả năng tiếp cận đất đai, kinh nghiệm phát triển dự án hạ tầng địa phương và mối quan hệ với các ngân hàng trong nước để triển khai dự án. Tuy nhiên, thị trường hiện đang đứng trước nhu cầu tất yếu về hợp nhất.
ONE-VALUE cho rằng hoạt động M&A phản ánh rõ ràng hai chiến lược của các nhà phát triển trong nước:
- Nhà phát triển dự án nối tiếp: Là những doanh nghiệp đã hoàn thành xuất sắc giai đoạn khởi tạo và phát triển dự án, sau đó bán lại tài sản với mức giá cao để thu về lợi nhuận và tái đầu tư vào các dự án mới. Đây là vai trò quan trọng giúp các nhà đầu tư quốc tế ít mạo hiểm hơn (risk-averse) dễ dàng gia nhập thị trường. Ví dụ, các nhà phát triển nhỏ hơn đã giúp Super Energy Corporation (Thái Lan) dần tích lũy hơn 1GW tài sản năng lượng tái tạo tại Việt Nam.
- Chủ sở hữu và Quản lý tài sản cam kết dài hạn: Là những doanh nghiệp chọn giữ lại quyền kiểm soát hoặc phần lớn cổ phần, sử dụng vốn thu được từ việc bán cổ phần thiểu số để tài trợ cho các phát triển tương lai. Trung Nam Group, nhà vô địch NLTT hiện tại của Việt Nam, đã bán 49% cổ phần tại trang trại điện mặt trời Thuận Bắc cho một công ty Việt Nam và 35% cổ phần tại trang trại điện gió cho Hitachi Sustainable Energy (Nhật Bản). Tập đoàn này tuyên bố sẽ duy trì quyền kiểm soát trong tất cả các tài sản của mình.
Ngoài ra, M&A còn là cơ hội để các công ty điện lực kỳ cựu và niêm yết trên sàn chứng khoán, như REE Corporation, Ha Do Group, và Gia Lai Electricity củng cố vị thế. Các công ty này có lợi thế tài chính để tích hợp các trang trại điện mặt trời và điện gió riêng lẻ vào một danh mục tài sản điện lực đa dạng (thủy điện, than..), giúp họ quản lý tốt hơn rủi ro cắt giảm và huy động tái tài trợ cho các nhà máy. REE Corporation đang đặt mục tiêu tăng gấp đôi công suất phát điện vào năm 2025, với động lực chính là các khoản đầu tư mới vào điện mặt trời và điện gió, bao gồm cả M&A.
Làn sóng vốn ngoại và vai trò của đối tác chiến lược
Hoạt động M&A được thúc đẩy mạnh mẽ bởi sự tham gia tích cực của các nhà đầu tư nước ngoài, những người mang đến chuyên môn kỹ thuật, kinh nghiệm quản lý tài sản và nguồn vốn cần thiết. Đối với các nhà phát triển trong nước, việc hợp tác và nhượng lại một phần cổ phần cho đối tác quốc tế là chiến lược “win-win”, giúp họ vượt qua các rào cản về tính “bankable” của Hợp đồng Mua bán Điện (PPA) theo tiêu chuẩn quốc tế và tiếp cận nguồn vốn giá rẻ hơn.
Các thương vụ M&A nổi bật:
- AC Energy (Tập đoàn Ayala, Philippines): Là đối tác chính của BIM Group, giúp phát triển cụm dự án điện mặt trời và điện gió tại Ninh Thuận. AC Energy nắm giữ 50-65% cổ phần trong mỗi dự án, mang lại hàng trăm triệu USD tài trợ từ các ngân hàng khu vực và thông qua trái phiếu xanh.
- EDP Renewables (Bồ Đào Nha): Đã đạt thỏa thuận mua lại nhà máy điện mặt trời Thuận Bắc 255MWp của Xuan Thien Group.
- B.Grimm Power (Thái Lan): Đã hợp tác với Xuan Cau Group và TTVN, sau đó nắm giữ cổ phần đa số (80%) hoặc toàn bộ quyền sở hữu một phần dự án. Tập đoàn Thái Lan này cũng đóng vai trò quan trọng trong việc huy động hơn 300 triệu USD tái tài trợ từ Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) cho các dự án này.
- Jera (Nhật Bản): Đã mua lại 35% cổ phần của Gia Lai Electricity (TTC Group).
Những giao dịch này không chỉ là chuyển giao tài sản mà còn là chuyển giao quản trị và khả năng tiếp cận vốn. Các công ty châu Á có kinh nghiệm đã huy động vốn từ các ngân hàng phát triển đa phương và thị trường vốn khu vực để hỗ trợ các dự án, cung cấp hướng dẫn quý giá cho chiến lược huy động vốn trong tương lai của các tập đoàn Việt Nam.
Vai trò của ONE-VALUE – Đơn vị tư vấn và làn sóng đầu tư Nhật Bản
Trong bối cảnh dòng vốn M&A từ quốc tế, đặc biệt là Nhật Bản, ngày càng đóng vai trò quan trọng, các tổ chức tư vấn chuyên biệt trở thành cầu nối không thể thiếu.
ONE-VALUE, một công ty tư vấn chiến lược kinh doanh và M&A, là một ví dụ điển hình cho vai trò này. ONE-VALUE đóng vai trò là cầu nối hiệu quả để doanh nghiệp Việt Nam và Nhật Bản hợp tác bền chặt hơn, giúp doanh nghiệp Việt tiếp cận vốn, công nghệ và kinh nghiệm quản trị quốc tế thông qua các thương vụ M&A.
ONE-VALUE đã tổ chức các hội thảo chuyên sâu về thị trường NLTT Việt Nam và “làn sóng” M&A từ nhà đầu tư Nhật Bản. Cụ thể, ONE-VALUE đã:
- Đảm nhiệm vai trò tư vấn M&A và nghiên cứu thị trường cho J-POWER (Nhật Bản) trong dự án năng lượng sinh khối tại Việt Nam.
- Hợp tác với các tổ chức Nhật Bản như AMEICC (Ủy ban Hợp tác Kinh tế Công nghiệp Nhật Bản – ASEAN) và METI (Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản) để thúc đẩy đầu tư NLTT tại Việt Nam.
- Nghiên cứu và đề xuất cải tiến cho cơ chế Thỏa thuận Mua bán Điện trực tiếp (DPPA), nhằm tạo môi trường pháp lý thuận lợi hơn, thu hút nguồn vốn từ Nhật Bản để thực hiện cam kết trung hòa carbon.
Sự tham gia của các tổ chức như ONE-VALUE là minh chứng cho việc M&A không chỉ dừng lại ở việc chuyển giao tài sản mà còn là một quy trình nhằm tối ưu hóa giá trị kinh tế và văn hóa giữa các quốc gia, chuẩn bị cho doanh nghiệp Việt Nam những tiêu chuẩn về quản trị và minh bạch cần thiết để tiếp cận thị trường tài chính bền vững toàn cầu.
Kết luận: M&A – Chìa khóa cho tăng trưởng bền vững
Trong môi trường hậu FIT đầy cạnh tranh, nơi EVN sẽ hướng tới các cơ chế khám phá giá hiệu quả hơn (như đấu thầu ngược), M&A sẽ trở thành tiêu chí để phân loại và chọn lọc những người chơi có năng lực tài chính và quản lý vượt trội. Cuộc chơi sẽ nghiêng về những tập đoàn đa ngành có dòng tiền nội bộ vững chắc, khả năng huy động vốn bảng cân đối kế toán mạnh mẽ và mối quan hệ ngân hàng tốt.
Đối với Việt Nam, M&A là con đường để:
- Huy động vốn quốc tế: Các nhà phát triển trong nước cần chuyển từ việc chỉ dựa vào vốn vay ngắn hạn trong nước (với lãi suất 9-11%) sang đa dạng hóa kênh tài trợ, bao gồm nợ nước ngoài, tài chính ưu đãi và tận dụng thị trường vốn cổ phần đang phát triển của Việt Nam.
- Giảm rủi ro hệ thống: Việc chuyển giao dự án cho các nhà quản lý tài sản điện lực có kinh nghiệm giúp giảm thiểu rủi ro cắt giảm (curtailment) và đảm bảo dòng doanh thu ổn định hơn, từ đó làm giảm chi phí vốn.
- Thúc đẩy công nghệ: M&A, đặc biệt từ các đối tác Nhật Bản và châu Âu, đi kèm với việc chuyển giao công nghệ, kinh nghiệm quản lý dự án quy mô lớn (như điện gió ngoài khơi) và các tiêu chuẩn ESG.
Tương lai năng lượng tái tạo của Việt Nam có đủ quy mô để đáp ứng tham vọng của cả những người chơi táo bạo nhất. Việc các doanh nghiệp tư nhân trong nước đã đứng ở vị trí dẫn dắt là điều không thể phủ nhận. Trong giai đoạn quan trọng này, M&A chính là chìa khóa để họ phát triển, củng cố vị thế, nâng tầm năng lực cạnh tranh, và trở thành đồng minh đắc lực của Chính phủ trong hành trình hướng tới mục tiêu Net Zero đầy thách thức.
