Không ít người khi mới bước chân vào thế giới M&A thường nghĩ rằng thành công hay thất bại của một thương vụ phụ thuộc chủ yếu vào số liệu – doanh thu, EBITDA, định giá, mức premium… Nhưng nếu đã từng làm việc cùng các doanh nghiệp Nhật Bản, bạn sẽ nhận ra có một yếu tố “khó đo đếm” hơn nhiều, nhưng lại quyết định rất lớn đến toàn bộ quá trình trước – trong – và sau M&A: văn hóa. Theo đó, văn hóa Nhật Bản trong M&A đóng vai trò đôi khi quyết định đến tính thành công hay thất bại của thương vụ.
Ở ONE-VALUE, sau nhiều năm đồng hành cùng doanh nghiệp Nhật Bản đầu tư vào Việt Nam, chúng tôi học được rằng, hiểu người Nhật không chỉ là hiểu ngôn ngữ, mà là hiểu cách họ suy nghĩ, ra quyết định và vận hành. Và, chính điều đó mới giúp hai bên đi đường dài được với nhau sau sáp nhập.
Mục lục
Khác biệt văn hóa không nằm ở những điều “lớn lao”
Văn hóa không phải là “truyền thống ngàn năm”, “tư duy quốc gia” hay “khẩu hiệu công ty”. Đôi khi, đó chỉ là… khoảng im lặng trong một cuộc họp.
Dễ thấy, người Nhật hiếm khi phản đối trực tiếp, và cũng hiếm khi nói “đồng ý” ngay lần đầu. Trong nhiều cuộc đàm phán mà ONE-VALUE hỗ trợ, phía doanh nghiệp Việt rất sốt ruột sau khi trình bày đề xuất tài chính, nhưng phía Nhật chỉ gật đầu nhẹ và ghi chép. Không đồng ý. Không từ chối. Chỉ là “chúng tôi sẽ cân nhắc thêm”.
Trong khi đó, khoảng lặng kéo dài đó dễ khiến người Việt cảm thấy mình bị từ chối – hoặc bị bỏ lửng. Thực tế, đó là cách người Nhật xử lý thông tin: chậm mà chắc.
Trong một thương vụ ngành chế biến thực phẩm, đại diện công ty Việt mất kiên nhẫn vì phía Nhật “xem nhà máy đến lần thứ ba vẫn chưa chốt gì”. Nhưng với người Nhật, cái họ nhìn không chỉ là máy móc – mà là cách con người trong nhà máy vận hành quy trình, cách người quản lý tương tác với đội ngũ. Và họ cần thời gian để hiểu điều đó.
Một điều thú vị là có nhiều thương vụ tưởng như đã hoàn tất sau khi thẩm định tài chính lại “lặng lẽ tan”. Điều này có thể vì sự thiếu hòa hợp trong các buổi ăn trưa, gặp mặt giữa hai ban lãnh đạo. Một CEO Nhật từng chia sẻ với chúng tôi rằng: “Chúng tôi không đầu tư chỉ vì lợi nhuận. Chúng tôi đầu tư khi cảm thấy mình có thể tin được người phía bên kia bàn đàm phán.” Niềm tin ở đây không chỉ là đạo đức hay uy tín – mà là cảm giác rằng hai bên có thể hiểu nhau, không tạo rủi ro cho nhau trong vận hành lâu dài.
Điều đó giải thích vì sao nhiều doanh nghiệp Nhật thường chọn đối tác doanh nghiệp vừa và nhỏ – nơi người lãnh đạo trực tiếp vận hành – thay vì các công ty lớn đã có vốn từ quỹ đầu tư.
Hậu M&A – chặng đường cần nhiều sự kiên nhẫn
Một sai lầm phổ biến mà chúng tôi từng thấy là doanh nghiệp Việt nghĩ rằng “M&A xong rồi thì cứ vận hành như cũ”, còn doanh nghiệp Nhật lại ngầm kỳ vọng rằng “từ nay mọi thứ sẽ phải chuyển đổi theo tiêu chuẩn Nhật Bản”. Hai cách nghĩ đó, nếu không được nói rõ, rất dễ dẫn đến khủng hoảng thầm lặng.
Một doanh nghiệp Nhật sau khi mua lại 60% cổ phần một công ty dịch vụ Việt, trong năm đầu tiên vẫn để CEO Việt điều hành. Nhưng phía sau, họ gửi từng bảng khảo sát quy trình, mẫu đánh giá KPI, lịch đào tạo nội bộ, hướng dẫn văn hóa doanh nghiệp… Gần như là âm thầm “bê” mô hình Nhật vào – với kỳ vọng rằng “đối tác sẽ tự điều chỉnh theo mình”.
Trong khi đó, đội ngũ Việt Nam dễ cảm thấy áp lực vì bị yêu cầu phải thay đổi nhưng không hiểu tại sao, và đặc biệt là “ai đang ra quyết định cuối cùng?”
Kết quả là, nhân sự chủ chốt lần lượt nghỉ việc sau 1 năm, dù lợi nhuận vẫn tốt. Một thương vụ về mặt tài chính là thành công – nhưng lại thất bại về con người.
Lời kết: Văn hóa không phải trở ngại – mà là chìa khóa
ONE-VALUE tin rằng không có một mô hình nào đúng cho mọi thương vụ. Nhưng, có một bài học chung là đừng đánh giá thấp sự khác biệt văn hóa – và cũng đừng sợ hãi nó. Cụ thể, trong những thương vụ tốt nhất mà ONE-VALUE từng tham gia, sự hòa hợp không đến từ việc “bên nào nhượng bộ bên kia”. Chủ yếu, sự hòa hợp đến từ việc cả hai bên học cách dịch được suy nghĩ của nhau ra “ngôn ngữ hành động”.
Người Nhật không giỏi nói “tôi cần gì”, nhưng rất giỏi cho bạn thấy điều đó qua cách họ làm việc. Ngược lại, người Việt đôi khi chưa kịp điều chỉnh quy trình, nhưng rất giỏi thích nghi khi hiểu vì sao mình phải thay đổi.
Chúng tôi từng chứng kiến những doanh nghiệp Nhật rất thành công tại Việt Nam – không phải vì họ có vốn mạnh, mà vì họ kiên nhẫn xây dựng niềm tin, và tôn trọng sự khác biệt. Và ngược lại, doanh nghiệp Việt khi biết lắng nghe và điều chỉnh đúng cách, có thể tạo nên những thương vụ M&A thực sự có giá trị lâu dài – không chỉ là về tiền bạc.
Tại ONE-VALUE, chúng tôi không chỉ kết nối hai bên bằng số liệu. Chúng tôi kết nối bằng sự hiểu biết – từ thực tế, từ lắng nghe, và từ những trải nghiệm thật. Nếu bạn đang cần một đối tác như vậy, chúng tôi sẵn lòng đồng hành.
