M&A trong ngành Năng lượng tái tạo Việt Nam: Đòn bẩy của Quy Hoạch Điện VIII sửa đổi 

Thị trường năng lượng tái tạo (NLTT) Việt Nam đang chứng kiến một làn sóng đầu tư mạnh mẽ, đặc biệt trong lĩnh vực M&A, được thúc đẩy bởi sự cấp bách về an ninh năng lượng và các mục tiêu phát triển bền vững đầy tham vọng của Chính phủ. Với việc Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 (Quy hoạch điện VIII) sửa đổi được ban hành, bức tranh đầu tư, đặc biệt là hoạt động M&A, đang được định hình lại một cách rõ rệt. Quy hoạch điện VIII sửa đổi không chỉ tăng cường mục tiêu công suất NLTT mà còn dịch chuyển cơ chế huy động vốn từ giá ưu đãi cố định (FiT) sang mô hình thị trường hơn, nổi bật là Hợp đồng Mua bán điện Trực tiếp (DPPA). Sự thay đổi này tạo ra một “sân chơi” mới cho các nhà đầu tư tư nhân và nước ngoài, biến M&A thành công cụ chiến lược để thâm nhập và mở rộng thị trường.

Báo cáo này sẽ phân tích sâu các động lực chính thúc đẩy hoạt động M&A trong ngành NLTT Việt Nam dưới ánh sáng của Quy hoạch điện VIII sửa đổi, làm rõ vai trò của tư vấn đầu tư và các đơn vị chuyên nghiệp như ONE-VALUE trong việc điều hướng thị trường phức tạp này.

Bức tranh toàn cảnh về ngành năng lượng Việt Nam và vai trò của M&A

Việt Nam đang đối mặt với nhu cầu điện tăng trưởng cấp bách, vượt xa các dự báo ban đầu, đòi hỏi mức đầu tư khổng lồ vào ngành điện. Sự thiếu hụt nguồn cung điện không chỉ là thách thức mà còn là động lực mạnh mẽ thúc đẩy thu hút đầu tư tư nhân, đặc biệt là vốn nước ngoài, vào lĩnh vực năng lượng tái tạo. Cùng với cam kết đạt Net Zero vào năm 2050, Việt Nam đang tạo ra một môi trường hấp dẫn cho M&A trong NLTT.

Quy hoạch điện VIII sửa đổi và tác động đến M&A

Quy hoạch điện VIII sửa đổi, được ban hành vào ngày 15 tháng 4 năm 2025, là văn bản định hướng quan trọng, tạo ra những thay đổi sâu rộng trong thị trường NLTT và thúc đẩy hoạt động M&A. Bản sửa đổi này đã điều chỉnh đáng kể các mục tiêu công suất phát điện, tăng cường mục tiêu cho điện mặt trời tập trung, điện gió ngoài khơi và điện gió trên bờ. Đáng chú ý, Quy hoạch điện VIII sửa đổi đặt mục tiêu phát triển thêm khoảng 150 GW NLTT đến năm 2035, một con số đầy tham vọng đòi hỏi một lượng vốn đầu tư khổng lồ mà Chính phủ không thể một mình đáp ứng.

1. Chuyển dịch từ cơ chế giá FiT sang DPPA: Động lực mới cho M&A

Sự dịch chuyển chính sách từ cơ chế giá ưu đãi cố định (FiT) sang mô hình thị trường hơn, với trọng tâm là Hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA), là yếu tố then chốt thúc đẩy M&A. FiT trước đây đã tạo ra làn sóng đầu tư bùng nổ nhưng cũng bộc lộ hạn chế về tài chính và hạ tầng. DPPA cho phép các nhà sản xuất NLTT bán điện trực tiếp cho các khách hàng tiêu thụ lớn mà không cần qua EVN.

Cơ chế DPPA đặc biệt hấp dẫn đối với các tập đoàn sản xuất lớn, đặc biệt là các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam, những người đang chịu áp lực phải tuân thủ các quy định quốc tế về phát thải carbon (như CBAM của EU). Việc ký kết hợp đồng DPPA giúp họ đảm bảo nguồn năng lượng sạch, đáp ứng tiêu chuẩn phát thải và duy trì lợi thế cạnh tranh toàn cầu. Điều này khuyến khích các nhà đầu tư nước ngoài thực hiện M&A các dự án đã có (Brownfield) để nhanh chóng tiếp cận thị trường tiềm năng này.

2. Yêu cầu lưu trữ và tác động đến chi phí dự án

Quy hoạch điện VIII sửa đổi cũng đưa ra các yêu cầu mới, ví dụ như tất cả các dự án điện mặt trời phải tích hợp hệ thống pin lưu trữ với tỷ lệ công suất tối thiểu 10% và lưu trữ trong hai giờ. Yêu cầu này làm tăng đáng kể chi phí đầu tư ban đầu của các dự án. Đối với các nhà phát triển trong nước thiếu vốn, đây là một thách thức lớn, nhưng lại mở ra cơ hội cho các nhà đầu tư nước ngoài có khả năng tài chính mạnh mẽ và công nghệ lưu trữ tiên tiến thực hiện M&A các dự án, đồng thời nâng cấp chúng để đáp ứng yêu cầu mới.

Dòng vốn từ Nhật Bản và chiến lược M&A tại Việt Nam

Hợp tác năng lượng giữa Việt Nam và Nhật Bản có một nền tảng vững chắc, tạo môi trường thuận lợi cho các nhà đầu tư Nhật Bản. Nhật Bản đang đặc biệt quan tâm đến thị trường NLTT Việt Nam, không chỉ vì tiềm năng tăng trưởng mà còn vì nhu cầu chuyển đổi chuỗi cung ứng toàn cầu sang năng lượng sạch.

Ưu tiên M&A và Liên doanh

Các nhà đầu tư Nhật Bản có một chiến lược rõ ràng: ưu tiên hình thức M&A và liên doanh để thâm nhập thị trường. Mô hình này cho phép họ mua lại các dự án NLTT brownfield đã được cấp phép hoặc đang vận hành từ các nhà phát triển Việt Nam, những người thường gặp khó khăn về tài chính hoặc kỹ thuật để mở rộng.

Lợi ích của chiến lược M&A này bao gồm:

• Tiếp cận nhanh chóng: Giảm thiểu thời gian và thủ tục hành chính phức tạp của giai đoạn phát triển ban đầu.

• Tận dụng hiểu biết địa phương: Các đối tác Việt Nam cung cấp sự am hiểu về quy định, thị trường và các mối quan hệ cần thiết.

• Mang lại giá trị gia tăng: Các nhà đầu tư Nhật Bản cung cấp nguồn vốn dồi dào, kinh nghiệm quản lý dự án theo tiêu chuẩn quốc tế và công nghệ tiên tiến (đặc biệt trong các lĩnh vực ngách như sinh khối, điện gió ngoài khơi, lưu trữ năng lượng).

• Giảm thiểu rủi ro: So với việc phát triển dự án từ đầu, mua lại dự án đã có giúp giảm bớt rủi ro về cấp phép, giải phóng mặt bằng và các vấn đề pháp lý khác.

Thách thức đối với hoạt động M&A và giải pháp

Mặc dù tiềm năng M&A lớn, các nhà đầu tư Nhật Bản cũng đối mặt với nhiều thách thức đáng kể.

1. Khung pháp lý và rủi ro thực thi

Khung pháp lý còn chưa hoàn thiện là rào cản lớn nhất. Mặc dù Quy hoạch điện VIII sửa đổi đã có, nhưng việc thiếu các văn bản hướng dẫn chi tiết và chậm trễ trong ban hành quy định về DPPA, cơ chế giá cho điện lưu trữ, hay quy trình cấp phép dự án điện gió ngoài khơi, gây ra sự không chắc chắn và kéo dài thời gian thẩm định M&A. Điều này làm tăng rủi ro về thời gian và tài chính cho các nhà đầu tư.

2. Hạ tầng lưới điện và kết nối

Vấn đề quá tải lưới điện là một thách thức lớn, dẫn đến việc phải giảm công suất phát của các nhà máy NLTT. Việc đầu tư vào lưới điện đòi hỏi khoản vốn khổng lồ. Các dự án M&A cần đánh giá kỹ lưỡng khả năng kết nối lưới điện và rủi ro giảm công suất để đảm bảo hiệu quả đầu tư.

3. Rào cản tài chính và mẫu PPA

Các mẫu hợp đồng mua bán điện (PPA) hiện tại của Việt Nam chưa hoàn toàn phù hợp với các tiêu chuẩn tài trợ quốc tế. Sự thiếu bảo lãnh chính phủ cho các dự án lớn cũng là một rào cản đáng kể đối với việc huy động vốn quốc tế. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tài trợ cho các thương vụ M&A lớn.

4. Nhận định và Khuyến nghị chiến lược cho M&A

Thị trường M&A năng lượng tái tạo tại Việt Nam được dự báo sẽ tiếp tục sôi động trong những năm tới. Quy hoạch điện VIII sửa đổi và cơ chế DPPA là những động lực mạnh mẽ, tạo ra nhu cầu lớn về vốn và công nghệ, đặc biệt là từ các nhà đầu tư nước ngoài.

Đối với các nhà phát triển Việt Nam, đây là cơ hội vàng để thu hút nguồn vốn, kinh nghiệm quản lý và công nghệ tiên tiến từ các đối tác nước ngoài. Tuy nhiên, để tối đa hóa lợi ích và giảm thiểu rủi ro, các nhà phát triển Việt Nam cần có một chiến lược tiếp cận M&A chuyên nghiệp và toàn diện.

Khuyến nghị chiến lược:

• Chủ động định giá dự án và nâng cao chất lượng tài sản: Trước khi tìm kiếm đối tác, các nhà phát triển Việt Nam cần tiến hành đánh giá toàn diện về dự án của mình. Điều này bao gồm việc thẩm định pháp lý (due diligence) nội bộ, làm rõ các giấy phép, hợp đồng và tuân thủ các quy định mới nhất.

• Sẵn sàng cho mô hình hợp tác mới: Các nhà đầu tư nước ngoài thường ưa chuộng hình thức liên doanh hoặc mua lại cổ phần chi phối để tận dụng sự am hiểu địa phương của đối tác Việt Nam. Các nhà phát triển Việt Nam cần chuẩn bị về nguồn lực con người, quy trình quản lý và sự cởi mở trong việc chia sẻ kiến thức.

• Lựa chọn đối tác chiến lược thay vì chỉ tìm kiếm nguồn vốn: Việc tìm kiếm đối tác không nên chỉ dựa trên khả năng tài chính. Một đối tác chiến lược có thể mang lại công nghệ tiên tiến, kinh nghiệm quản lý dự án theo tiêu chuẩn quốc tế, và khả năng tiếp cận các thị trường mới.

• Tận dụng vai trò của các đơn vị tư vấn chuyên nghiệp: Thị trường M&A năng lượng tái tạo đầy rẫy sự phức tạp về pháp lý và tài chính. Việc thiếu kinh nghiệm đàm phán hoặc không nắm vững các quy chuẩn quốc tế có thể dẫn đến những sai lầm nghiêm trọng. Do đó, việc hợp tác với một công ty tư vấn đầu tư chuyên nghiệp như ONE-VALUE là vô cùng cần thiết.

Vai trò của tư vấn đầu tư của ONE-VALUE trong M&A

ONE-VALUE, với kinh nghiệm sâu rộng và mạng lưới quan hệ tại Việt Nam và Nhật Bản, đóng vai trò tư vấn toàn diện trong M&A ngành năng lượng tái tạo tại Việt Nam. ONE-VALUE hỗ trợ thẩm định chuyên sâu (due diligence) về pháp lý, tài chính, kỹ thuật, phân tích PPA, quy hoạch điện và công nghệ mới như pin lưu trữ. Đồng thời, ONE-VALUE là cầu nối kết nối các nhà phát triển dự án, hỗ trợ đàm phán và đảm bảo các điều khoản M&A công bằng. Ngoài ra, công ty cung cấp tư vấn chiến lược và giảm thiểu rủi ro, giúp định hình chiến lược đầu tư phù hợp với quy hoạch mới, đánh giá rủi ro pháp lý và đề xuất giải pháp tối ưu qua cấu trúc giao dịch và điều khoản hợp đồng.